Forex İşlemlerinde Başlıca Terimler

Forex piyasalarında işlem yapmak için birçok kural ve kaideye hâkim olmanız gerekmektedir. Bunları başlıca şöyle sıralamak mümkündür:

1. Forex’te alım ve satım işlemleri nasıl yapılır? Long, Short ve Flat Pozisyonların Tanımı
2. Forex’te “Lot” Ne Demektir?
3. Forex’te Kaldıraç Nedir? Nasıl Çalışır?
4. Teminat Nedir? Sürdürme Teminatı/Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call) Nedir?
5. Forex’te Zarar Kes (Stoploss) ve Kâr Al (Take Profit) Ne Demektir?
6. Forex’te “Pip” ve “Spread” Nedir?

Forex’te alım ve satım işlemi nasıl yapılır?

Long pozisyon, Short Pozisyon ve Flat Pozisyon Nedir?

Forex’te bir döviz paritesinde ya da emtiada işlem yapmak 3 türlüdür. Bunlar; alım, satım ve pozisyon kapatma işlemi olarak tanımlanır.

• Alım İşlemi (Uzun Pozisyon açmak): Herhangi bir parite veya emtiada fiyatların yükseleceğine dair beklenti varsa, o paritede gerçekleşen “alım” işlemine “long (uzun) pozisyon” denir.
• Satım İşlemi (Kısa Pozisyon Açmak): Herhangi bir parite veya emtiada fiyatların düşeceğine dair öngörü hakimse, o paritede yapılan “satım” işlemine “short (kısa) pozisyon” denir.
• Pozisyon Kapatma İşlemi (Flat İşlem): Daha önceden herhangi bir parite veya emtiada alınan pozisyonların kapatılmasına “flat işlem” denir. “Long” pozisyonlar, aynı miktarda “short” pozisyon açılarak kapatılır. “Short” pozisyonlar da tam tersi şeklinde, aynı sayıda “long” açılarak “flat” (düz) konuma gelinir.

Forex işlemlerini ‘eylemsel’ olarak açıklamak gerekirse;

• Altın fiyatlarında yükseliş öngören bir yatırımcı, altın için “long” (alım) işlem yapabilir.
• Elinde 1 lot ons altın büyüklüğünde “uzun pozisyon” taşıyan bir yatırımcı, bu pozisyonunu kapatmak için ise yine 1 lot ons altın için “kısa pozisyon” açar. Böylece portföyünde herhangi bir pozisyon kalmaz.
• Yine aynı yatırımcı 2 lot ons altın “kısa pozisyon” açarsa, bu sefer hesabında, 1 lot kısa pozisyon olur. Çünkü bu 2 lot işlemden biri, daha önceden açılmış “long” pozisyonla eşleşerek “flat işlem” olur.

Forex İşlemlerinde LOT Nedir?

Forex piyasalarında işlemler; tekil olarak değil, “Lot” olarak tanımlanan birimlerle gerçekleştirilir. Lot, işlem büyüklüğünü ifade eder. Standart, Mini, Mikro ve Nano olmak üzere 4 ayrı büyüklükte lot türü bulunmaktadır. Buna göre lotlar şu şekilde oluşur:

• Standart Lot = 1 Lot = 100.000 para birimi
• Mini Lot = 0,1 Lot = 10.000 para birimi
• Mikro Lot = 0,01 Lot = 1000 para birimi
• Nano Lot = 0,001 Lot = 100 para birimi

Görüldüğü üzere Forex’te lotlar, aslında birer ölçü birimidir. FX ticaretinde kaç birim para ile işlem yapacağınızı, bu lotlarla belirlersiniz. “Standart” lot ile işlem yapmayı tercih ettiğiniz zaman, aynı zamanda en büyük ölçüyü seçmiş olursunuz ve buna göre para yatırmanız gerekecek. Muhtemel kâr ve zararınız da “Standart” lot işlemlerinde en yüksek düzeyde olacaktır.

Örneklerle açıklamak gerekirse;
EUR/USD Paritesi: 1,0950

Yukarıdaki değerlere göre;

• 1 Lot EUR/USD Paritesi= 109,500 $
• 0,1 Lot EUR/USD Paritesi= 10,950 $
• 0,01 Lot EUR/USD Paritesi= 1095 $
• 0,001 Lot EUR/USD Paritesi= 109,50 $

büyüklükteki işlemlere denk gelmektedir.

Görüldüğü üzere lot tercihi küçüldükçe yatırılacak para ve alınacak risk de düşmektedir. Bugün yüksek montanlı işlemler daha ise çok kurumsal yatırımcılar tarafından tercih edilir. Kurumsal yatırımcıların ya döviz açık pozisyonu vardır ya da ilerleyen süreçte döviz ihtiyaçları vardır. Her iki durumda da FX piyasasında yapılan işlemlerle birlikte döviz kompozisyonuna dair muhtemel riskler, “hedge” edilerek, muhtemel bir zarara karşı koruma sağlamaktadır.

ÖNEMLİ: Lot seçenekleri aracı kurumlara ve FX komisyoncularına göre farklılık göstermemekle birlikte, her aracı, bütün lot çeşitlerini yatırımcılara sunmayabilir. Bugün ağırlıklı olarak “Standart” ve “Mini” lotlarla işlem sunulmaktadır. Konuyla ilgili detaylı bilgileri aracı kurumunuza sormanız gerekmektedir.

Forex’te Kaldıraç Nedir? Nasıl Çalışır?

Kaldıraç; bir döviz ya da emtiada işlem yaparken; açılan pozisyonun, yatırılan paranın kaç katı ile işlem yapıldığını gösterir. Dünyada 100 ve üzeri kaldıraç uygulamaları varken; Türkiye’de kaldıraç, düzenleyici otorite tarafından 10 kat ile sınırlandırılmıştır.

Örnek vermek gerekirse;

• EUR/USD paritesinde 100.000 dolar tutarında işlem yapılsın.
• Kaldıraç oranı 1/100 (1’e 100) olsun.
• 100.000 (dolar işlem tutarı) / 100 (kat kaldıraç) = 1000 (dolar teminat) şeklinde, işlem denklemi ortaya çıkmaktadır.

Yani 100.000 dolar işlem, 1000 dolar tutarında bir teminatla yapılabilmektedir.

• Aynı işlem Türkiye’de yapılırsa; 1/10 kaldıraç sınırlaması olduğu için, 100.000/10=10.000 dolarlık teminat bakiyesi gerekmektedir.

ÖNEMLİ: Forex piyasalarında kaldıraç oranı yükseldikçe; alınan pozisyona göre tersine fiyat hareketlerinde, kayıp yaşama ve zarar elde etme olasılığı da artmaktadır. Türkiye’de bu sebeple kaldıraç oranlarının, yatırılan paranın 10 katı ile sınırlandırılması, yatırımcıların “lehine” bir uygulama olarak öne çıkmaktadır.

Forex piyasalarında “Kaldıraç” kavramının başlıca özellikleri:

• Kaldıraç; Forex piyasalarında işlem platformu sunan komisyoncular/aracılar tarafından tanımlanan borç para olarak da konumlandırılabilir.
• Kaldıraç oranları; 1/10, 1/20, 1/50, 1/100, 1/400 gibi terimlerle ifade edilir. Bu denklem “1 teminat” karşılığında “kaç kat işlem” yapılabileceğini ifade eder.

Örnek vermek gerekirse;

1/10 Kaldıraç
1 Teminat / 10 Kat işlem
1000 dolar Teminat / 10.000 dolar işlem

olarak bilinmelidir.

• Özünde, Forex aracı kurumları tarafından yatırımcılara tanımlanan kredi gibi olan Kaldıraç; Forex işlemlerinde kazancı yükseltmek maksadıyla kullanılır.
• Ancak alınan pozisyonun tersi yönünde fiyat hareketleri halinde, yüksek kaldıraç oranı, yüksek zararları da beraberinde getirebilir.
• Aracı kurumlar, bu sebeple yatırımcıların tecrübesine ve risk profiline göre kaldıraç oranlarını sınırlandırabilir, düzenleyebilir.
• Türkiye’de de uygulandığı üzere, yatırımcı adaylarına başlangıçta kaldıraçlı işlemlerin nasıl çalıştığı demo hesaplar üzerinden işlem yaptırılarak öğretilir.
• Böylece finansal okur yazarlık durumlarının belirlenip, buna göre eğitime yönlendirilmesi, buna uygun kaldıraç tanımlanması ve teminat limitlerinin belirlenmesi sağlanabilmektedir.

Teminat: Teminat, kaldıraçtan bağımsız bir terim değildir. “Kaldıraç” denkleminin sol tarafında yer alan rakamın büyüklüğünü ifade eder ve “1” birim olarak ölçülür. 1/10 kaldıraçta, sol tarafta yer alan “1” rakamı teminattır. Bu denklemde teminatı, yatırımcı ne kadar belirlerse, onun 10 katı kadar işlem yapabilir. Yani 1000 dolarlık teminat karşılığına, söz konusu parite/emtia her ne ise, onun üzerinde 10.000 dolarlık işlem yapılabilir. Ya da 1000 dolarlık teminat kullanılırsa, işlem büyüklüğü 10.000 dolara çıkmaktadır.

Sürdürme marjı: Bu kavram, bir parite üzerinde yapılan işlemin tersi yönünde fiyat hareketlerinin gerçekleşmesi halinde; o pozisyonun açık tutulması için, hesapta bulunması gereken minimum miktarı ifade eder. Kaldıraçlı işlem büyüklüğü içinde, teminatın “yüzde” olarak karşılığıdır.

Örnek 1: 1/50 Kaldıraç
1000 dolar teminatın / 50.000 dolarlık işlemdeki payı = Yüzde 2 (Sürdürme marjı)
Yani bu örnekte işlem büyüklüğü 49.000 doların altına gelmemelidir.

Örnek 2: 1/100 Kaldıraç
1000 dolar teminatın / 100.000 dolarlık işlemdeki payı = Yüzde 1 (Sürdürme marjı)
Yani bu örnekte işlem büyüklüğü 99.000 doların altına gelmemelidir.

Forex aracı kurumları ve komisyoncuları; genellikle sürdürme marjı kadar teminatın hesapta bulunmasını şart olarak koşarlar. Dolayısıyla FX yatırımcısının da hesabındaki bakiyeyi buna uygun şekilde yönetmesi önem kazanmaktadır.

Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call): Forex işlemlerinde, yukarıdaki örneklerde de görüldüğü üzere kaldıraç oranına göre ortaya çıkan sürdürme teminatı korunmalıdır. Zarardaki pozisyonlar için iki seçenek vardır. Ya bu pozisyon kapatılır ya da taşınmaya devam edilir. Eğer söz konusu pozisyonun taşınmasına karar verildiyse, eksilen teminat için aracı kurumlar tarafından “tamamlama” çağrısı yapılır. Bu çağrıya karşılık olarak yatırımcılar, söz konusu teminatı tamamlayarak pozisyonlarını açık tutabilirler.

Forex’te Zarar Kes (Stoploss) ve Kâr Al (Take Profit) Ne Demektir?

Zarar Kes (Stoploss) Nedir? Nasıl uygulanır?

FX piyasalarında açılan bazı pozisyonlar, kurumsal yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen “muhtemel zarardan korunma” işlemlerinden farklı olarak, sadece kazanç elde etmeye yönelik de olabiliyor. Böyle durumlarda bireysel yatırımcılar da FX piyasalarında yaşanan hareketlerden kâr elde etme fırsatı yakalayabiliyor. Ancak zaman zaman açılan pozisyonların tersi yönünde fiyat hareketleri de doğal olarak yaşanabiliyor. Böyle durumlarda yatırımcılar, kaldıraçlı işlemler sebebiyle de beklemedikleri şekilde bir zararla karşılaşabiliyor.

Zarar Kes (Stoploss) emri bu durumlarda devreye girerek, zarardaki pozisyonu kapatıyor ve yatırımcının daha fazla zarar görmesini engelliyor.

Örnek 1 (Long işlemde zarar kes)

• EUR/USD paritesinde 1,0950’den “yükseliş” beklentisi ile 1 lot “long” pozisyon açtık.
• Açtığımız pozisyonun toplam işlem büyüklüğü 109,500 dolar olarak gerçekleşti.
• Ancak parite, öngörümüz dışında düşmeye başladı ve 1,0850’ye kadar geriledi.
• Şayet bu düşüşe yakalandıysak, bu işlemde 10,000 dolar zarar yazmış olduk.
• Ancak “long” emirle birlikte ya da hemen ardından 1,0925 seviyesine “zarar kes” emri girmiş olsaydık, bu işlemdeki kaybımız 2500 dolarla sınırlı kalacaktı.

Örnek 2 (Short işlemde zarar kes)

• EUR/USD paritesinde 1,0950’den “düşüş” beklentisi ile 1 lot “short” pozisyon açtık.
• Açtığımız pozisyonun toplam işlem büyüklüğü 109,500 dolar olarak gerçekleşti.
• Ancak parite, öngörümüz dışında yükselmeye başladı ve 1,1050’ye kadar yükseldi.
• Şayet bu yükselişe yakalandıysak, bu işlemde 10,000 dolar zarar yazmış olduk.
• Ancak “short” emirle birlikte ya da hemen ardından 1,0975 seviyesine “zarar kes” emri girmiş olsaydık, bu işlemdeki kaybımız da 2500 dolarla sınırlı olacaktı.

Görüldüğü gibi;

• “Zarar kes” Forex’te bir emir türüdür.
• Alınan pozisyonun tersine hareketlerde, belli seviyelere “talimat” olarak yazılır.
• Fiyatlar o seviyeleri gördüğünde “zarar kes” emri otomatik olarak devreye girer ve pozisyonu kapatır.
• Böylece muhtemel zararın da minimize edilmesine destek olur.

Kâr Al (Take Profit) Nedir? Nasıl uygulanır?

Adından da anlaşılacağı üzere “kâr al” işlemi, FX piyasalarında kâr realizasyonu anlamına gelmektedir. Bu işlem, aynı zamanda limit belirleyerek gerçekleştirilen bir emir türüdür. Hangi yönde işlem yapıldıysa, fiyatların da o yönde ilerlemesi ile birlikte pozisyonların kazançlı hale geldiği görülür. Şayet o kulvarda daha önceden tanımlanmış bir “take profit” emri varsa, otomatik olarak devreye girer ve pozisyon kârlı olarak kapatılır.

Örnek 1 (Long işlemde kâr al)

• GBP/USD paritesinde 1,2050’den “yükseliş” beklentisi ile 1 lot “long” pozisyon açtık.
• Açtığımız pozisyonun toplam işlem büyüklüğü 120,500 dolar olarak gerçekleşti.
• Parite, öngörümüz dahilinde yükselmeye başladı ve 1,2150’yi test etti.
• Ardından fiyatlarda tekrar 1,2075’e doğru bir geri çekilme yaşandı.
• Pozisyon hâlâ kârda da olsa, piyasayı anlık takip edemediğimiz ya da hızlı hareket edemediğimiz için yükseliş fırsatını değerlendiremedik.
• Ancak “long” talimatı ile birlikte, örneğin 1,2125 seviyesine “take profit” emri girmiş olsaydık, pozisyon da otomatik olarak daha yukarıdan kârla kapanacaktı.
• Böylece bu işlemden 7500 dolar kazanç elde etmiş olacaktık.

Örnek 2 (Short işlemde kâr al)

• GBP/USD paritesinde 1,2050’den “düşüş” beklentisi ile 1 lot “short” pozisyon açtık.
• Açtığımız pozisyonun toplam işlem büyüklüğü 120,500 dolar olarak gerçekleşti.
• Parite, öngörümüz dahilinde düşmeye başladı ve 1,1950’yi test etti.
• Ardından fiyatlarda tekrar 1,2025’e doğru tepki yaşandı.
• Pozisyon hâlâ kârda da olsa, piyasayı anlık takip edemediğimiz ya da hızlı hareket edemediğimiz için düşüş fırsatını değerlendiremedik.
• Fakat “short” talimatı ile birlikte, örneğin 1,1975 seviyesine “take profit” emri girmiş olsaydık, pozisyon da otomatik olarak daha aşağıdan kârla kapanacaktı.
• Böylece bu işlemden de 7500 dolarlık kâr sağlayacaktık.

Forex piyasalarında “Zarar Kes” ve “Kâr Al” emirlerini genel olarak değerlendirdiğimizde şunları söyleyebiliriz:

• Her iki emir tipi de paranın, risklerin ve yatırımların yönetilmesinde kritik bir araç olarak öne çıkar.
• “Zarar kes” ya da “kâr al” emirlerinin etkin biçimde kullanımı, anlık piyasa takibini gerektirmez.
• “Zarar kes” ya da “kâr al” emirlerinin seviyeleri hem teknik analiz hem de yatırımcının risk algısı değerlendirilerek belirlenebilir.
• Gün içerisinde ilgili döviz çiftini etkileyebilecek veriler de volatiliteyi artırabileceği için, bu tarz zamanlamalar limit emirler için önem teşkil etmektedir. (ABD Tarım Dışı İstihdam verilerine, ons altının gösterdiği reaksiyon gibi…)
• Piyasada, bu emirlerin yazıldığı seviyeler görüldüğünde, muhtemel zararların büyümesinin önüne geçildiği gibi kârlı pozisyonların da hızlı ve otomatik şekilde kapatılarak kazanç yazılması sağlanabilir.
• Fiyatlarda sert ve hızlı dalgalanmalar yaşandığında “zarar kes” emri devreye girebilir ancak piyasada ardından toparlanma da görülebilir. Böyle durumlarda “stoploss” emri bir dezavantaj gibi çalışabilir.
• Benzer şekilde “kâr al” emrinin ardından fiyatlarda daha fazla yükseliş gerçekleşebilir. Böyle bir durumda ise “daha fazla kazanç sağlama” imkanından yoksun kalınır.
• Eğer piyasa takibi sırasında geçici bir şekilde volatilite artışına tanıklık edilirse; şayet varsa önceden yazılmış “stop” veya “kâr al” emirleri daha uzak kademelere revize edilebilir.
• Piyasaların haber ve veri akışına bağlı olarak nadir de olsa fiyat boşluğu bırakarak açıldığı dönemler olabilmektedir. Her iki emir tipi de fiyat boşluğu alanında bulunursa, bu emirler, ilk açılış fiyatına göre gerçekleşerek, daha fazla zarar ya da daha fazla kâr şeklinde gerçekleşebilir.
• Her iki emir tipi, aynı işlem için de uygulanabilir. Böylece açık bir pozisyonun kâr/zarar kontrolü de tam manasıyla sağlanmış olur.

Forex’te “Pip” ve “Spread” Nedir?

PİP NEDİR?

Forex piyasalarında işlem gören döviz çiftlerinin en küçük birim fiyat hareketi “pip” olarak ifade edilir. Döviz çiftleri genellikle, 4 ondalık basamağa göre fiyatlanır. 1 Pip ise ondalık basamağın dördüncü sırasında yani en sonunda yer alır. Genellikle 0,0001 olarak değerlenir. Birçok Forex paritesinde en küçük fiyat değişikliği artışı 1 Pip’tir. Başka bir deyişle döviz kurlarındaki hareketler ‘pip’lerle ölçülür.

Örnek vermek gerekirse;
EUR/USD paritesinde fiyat hareketleri, 6 kademede aşağıdaki gibi olabilir:
1,0950
1,0951
1,0952
1,0953
1,0954
1,0955

Yukarıdaki fiyatlarda döviz çiftinin virgülden sonraki 4 basamağı, en son basamaktaki sayısının 1’er 1’er yükselmesi ile ilerlemekte ve döviz kurunun değeri de bu şekilde oluşmaktadır. En sonda yer alan 1’er puanlık artışlar da “1 Pip” olarak tanımlanır.

Yine yukarıdaki örnekte 1,0950’den “long” işlem yapan ve bu işlemi 1,0955’tan kapatan bir yatırımcı, 5 pip kazanç elde etmiş sayılır.

ÖNEMLİ: Japon Yeni para biriminde istisnai bir durum söz konusudur. JPY olan döviz çiftlerinde virgülden sonra iki basamak vardır. Bu iki basamağın da sonundaki rakam “pip” olarak tanımlanır.
Öte yandan bazı Forex aracı kurumlarında, paritelerde virgülden sonra 5 basamak yer almaktadır. Bu durumda fiyatlama da, beşinci basamaktaki ondalık dilimdeki hareketlere göre yapılmaktadır. Böyle durumlarda 5’inci sıradaki rakam “point” olarak tanımlanır.

Örneğin EUR/USD paritesinde görünüm;
1,09501
1,09502
1,09503
1,09504
1,09505 olarak öne çıkmaktadır. Örnekten de anlaşılacağı üzere “point” değer, “pip” değerin de 0,1 katı olarak kendini göstermektedir.

SPREAD NEDİR?

Forex piyasalarında döviz çiftlerinin tek bir fiyatı yoktur. Bir alım fiyatı bir de satım fiyatı vardır. Aracı kurumlar ya da komisyoncular tarafından sunulan alım ve satım fiyatı arasındaki fark, “Spread” olarak tanımlanır. FX işlemlerinde genellikle komisyon olmadığı için, aracı kurumlar, kendileri üzerinden yapılan işlemlerde, döviz çiftlerindeki “spread” aralığı kadar kâr elde ederler.

Örnekle açıklamak gerekirse;

EURUSD
Alış Fiyatı: 1,0950/Satış Fiyatı: 1,0955
Spread aralığı: 5 Pip

Yukarıdaki örneğe göre;

• Bir yatırımcı eğer alış yapmak isterse 1,0955’ten “long” pozisyon açar. Burada, aktif fiyatlara göre 5 pip kadar spread farkı verir ve bu miktar, işlem maliyeti olur.
• Aynı şekilde bir yatırımcı satış yapmak isterse; aracı kurumun “alım” fiyatı ile işlem yapar ve burada da 5 pip geriden başlar. İşlem maliyeti yine 5 pip olarak öne çıkar.

BUNLARA DİKKAT!

• Spread aralıkları, piyasanın içinde bulunduğu şartlara ve saat aralıklarına bağlı olarak açılıp kapanabilir.
• Bu şartlar, ilgili para birimlerine ve ülkelerine ait her türlü makro ekonomik verilere, haber akışı veya savaş ve benzeri siyasi olaylara göre oluşmaktadır.
• Spreadların açılması demek, yatırımcıların da daha fazla işlem maliyeti ile karşılaşması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla böyle durumlarda piyasalar üzerindeki riskler de artış göstermektedir.
• Uygulamada da görüldüğü gibi aslında FX piyasalarında döviz işlemleri tıpkı döviz bürolarındaki fiziki işlemler gibi gerçekleşmektedir.