Opsiyon Piyasası & Opsiyon İşlemleri

Opsiyon Nedir?

Günlük hayatta uçak bileti alırken veya otel gibi konaklama yerlerinde yer ayırtırken ‘opsiyonlamak’ ifadesi sıklıkla kullanılır. Mesela uygun fiyata bulunan bir uçak bileti; belli bir ücret ödenerek, ileri bir tarihte satın alınmak üzere, “o günkü fiyat üzerinden alma avantajını sabitlemek” maksadıyla ayırtılır. Böylece söz konusu ileri tarih geldiğinde, güncel fiyatlardan değil, önceden ayırtılan fiyat üzerinden bilet alım gerçekleşir. Bu süreçte bileti opsiyonlayan yolcu, bilet fiyatına gelecek muhtemel fiyat artışlarına karşı kendini korumuş olur.

Finansal piyasalarda da opsiyon işlemi;
hisse senedi, endeks, döviz, emtia gibi herhangi bir yatırım enstrümanını, işlemin gerçekleşeceği bugünkü fiyat üzerinden, ilerideki belli bir vadede alma ya da satma hakkını elde edebilmek için yapılır. Bu amaçla söz konusu dayanak varlığa ilişkin işlem gören opsiyon sözleşmeleri için, piyasa dinamiklerine göre belirlenmiş “opsiyon primi” ödenir. Vade sonunda gerçekleşen fiyata göre de bu opsiyon karşılığında oluşabilecek kâr ya da zarar ortaya çıkar.

Opsiyon İşlemlerinin Çeşitleri Nelerdir?

Alım opsiyonu (Call Option)

Adından da anlaşılacağı üzere, yatırımcısına “alım hakkı tanıyan” opsiyon türüdür. Alım opsiyonları; üzerinde işlem yapılan dayanak varlığı, vade sonunda, işlem tarihi fiyatından alma avantajını sunar. Bu işlemi yapan bir yatırımcı, “söz konusu dayanak varlığın fiyatında yükseliş bekliyor” demektir.

Bir alım opsiyonu işleminde; dayanak varlığın güncel borsa fiyatı, opsiyonun alındığı günkü fiyattan yüksekse, pozisyon kârdadır. Güncel fiyat aşağıda ise pozisyon “zararda” demektir.

Satım opsiyonu (Put Option)

Bu opsiyon türü de “satma hakkı” tanır. Satım opsiyonları; üzerinde işlem yapılan dayanak varlığı, vade sonunda, işlem tarihi fiyatından satma avantajını sunar. Dolayısıyla bu işlemi yapan bir yatırımcı “söz konusu dayanak varlığın fiyatında düşüş bekliyor” demektir.

Bir satım opsiyonu işleminde; dayanak varlık fiyatı şayet opsiyonun alındığı günkü fiyatın altındaysa, pozisyon kârdadır. Güncel fiyat yukarıda seyrederse, pozisyonun “zararda” devam ettiği bilinmelidir.

Opsiyon İşleminin Özellikleri Nelerdir?

Bir opsiyon işleminde, öncelikle aşağıdaki temel terimler bilinmelidir:
Opsiyon Dayanak Varlık: Üzerinde işlem yapılan finansal enstrümandır.
Opsiyon Kullanım Fiyatı: Bir opsiyon işleminde vade başındaki (işlem anındaki) ilk fiyattır. Üzerinde baştan anlaşılan bu kullanım fiyatı; vade sonunda, söz konusu finansal enstrümanı kullanmak için ödenecek olan fiyattır.
Opsiyon Primi: Her opsiyon sözleşmesi karşılığında, alıcının satıcıya ödediği bir ücret vardır. Buna opsiyon primi denir. Opsiyon primi, “Dayanak Varlık” fiyatı kadar değildir. Çok daha az bir tutardan oluşur. Örneğin 100 dolarlık bir dayanak varlık üzerindeki opsiyon prim ücreti; 5, 10, 15 ya da 20 dolar olabilir. Bu prim, söz konusu dayanak varlığın fiyat hareketleri ve fiyat beklentileri kadar, vade süresine göre de değişiklik gösterir.
Opsiyon Vade Tarihi: Her opsiyon işleminin bir son kullanma tarihi vardır. Bu tarih, vade tarihi olarak tanımlanır. Söz konusu tarihte opsiyon sözleşmesi kapanır.
Opsiyon Vade Sonu Fiyatı: Vade tarihi geldiğinde, üzerinde işlem yapılan finansal enstrümanın geldiği spot fiyatı gösterir.
Opsiyon Kâr/Zarar Hesabı: Vade tarihi geldiği zaman, üzerine işlem yapılan dayanak varlığın kullanım fiyatı ile vade sonu fiyatı ile eşleşir. Eşleşme sonrasında, fiyat farkı ortaya çıkar. Bu fiyat farkı ile başlangıçta ödenen opsiyon primi arasındaki fark, kâr ya da zarar kendini gösterir.
Opsiyon Kullanma Hakkı: Opsiyonu almış olan yatırımcı; başlangıçta satan tarafa belli miktarda prim ödediği için, kâr ve zarar durumuna göre opsiyonu kullanma ya da kullanmama hakkına karar verir ve uygular. Böylece bir opsiyon işlemi gerçekleşmiş olur.

Bir opsiyon işleminde iki taraf vardır

1 - Opsiyonu Alan Taraf

Opsiyon sözleşmesinde, primi ödeyen yatırımcıdır. Kullanım hakkı, bu kişidedir. Taşıdığı risk, ödediği opsiyon primi kadardır.

2 - Opsiyonu Satan Taraf

Opsiyon sözleşmesini, prim karşılığında satan taraftır. Elinde/hesabında dayanak varlık ya da sözleşmeye söz konusu olan dayanak varlık tutarı kadar teminat bulunmalıdır. Vade tarihinde dayanak varlığı satma yükümlülüğü taşıdığı için, bu taraf, aynı zamanda riski taşıyan taraftır. Fiyatların teorik olarak önü açık olduğu için, satıcının taşıdığı riskin sınırı da teorik olarak yoktur.

Vadelerine Göre Opsiyon Tipleri

Avrupa Tipi Opsiyonlar

Bu opsiyon işleminde vade sonu beklenir. Kullanma hakkı vade sonunda gerçekleşir. Kar/zarar da vade sonu fiyata göre ortaya çıkar. Dolayısıyla vade sonu gelmeden gerçekleşebilecek düşüş ya da yükseliş kaynaklı fırsatlardan anlık olarak yararlanma fırsatı sunmaz.

Amerikan Tipi Opsiyonlar

Bu opsiyon işleminde ise vade sonunun beklenmesine gerek yoktur. Piyasa dinamiklerine göre, vade içinde herhangi bir tarihte alıcıya, opsiyonu kullanma hakkı verir. Vade bitimi gerçekleşmeden düşüş ya da yükseliş kaynaklı oluşan fırsatları, anlık olarak değerlendirme fırsatı sunar.

Opsiyon İşleminin Avantajları Nelerdir?

1 - Kaldıraç Faktörü

Düşük bir opsiyon primi karşılığında yüksek hacimli işlemler yapılabilir. Risk, opsiyon primi ile sınırlı kalmaktadır ancak doğru yönde yapılan işlemler neticesinde daha yüksek getiri elde edilmektedir.

2 - Düşüşlerden kazanç

Opsiyon işlemlerinde dayanak varlığı belli bir fiyattan satma hakkı da satın alınabildiği için, tıpkı “açığa satış” işlemlerinde olduğu gibi, düşüşlerden de kazanç sağlama imkânı bulunmaktadır.

3 - Koruma Sağlaması

Opsiyon işlemleri, özellikle kurumsal yatırımcılar için eldeki stokların/ham maddenin maliyet yönetimi veya faiz, döviz ve fiyat hareketlerinden kaynaklanacak risklere karşı da koruma (hedge) sağlar. Bu kapsamda gerçekleşen işlemler; para kazanmaktan çok muhtemel zararlara karşı gerçekleştirilir.

4 - Portföy Çeşitliliği

Opsiyon işlemleri, yatırım işlemlerinde sepet yapmak için de tercih edilebilir. Böylece etkili bir portföy yönetimi ve risk dağıtımı da gerçekleşmiş olur. Piyasalarda oynaklığın arttığı dönemlerde, fiyatların da aşırı alım ve satım bölgelerine ulaştığı zamanlarda, opsiyon işlemleri daha fazla getiri potansiyeli sunar. Böyle dönemlerde portföyleri opsiyonlarla çeşitlendirmek, kazançlı fırsatlar sunabilir.

5 - Teminatlara nema getirisi

Borsa İstanbul’da “Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası” kapsamında gerçekleştirilecek işlemler için yatırılan teminatlar boşta beklemez. Takasbank tarafından bu hesaplardaki paralara (gecelik) nema uygulanır. Böylece opsiyon taşınmadığı zamanlarda da getiri elde edilir.

Opsiyon İşlemi Hangi Müşteriler İçin Uygundur?

1 - Riskten Korunmak İsteyenler

Spot piyasada bir hisse, emtia ya da döviz taşıyanlar, bu pozisyonlarını bir nevi sigortalamak için, aynı dayanak varlık üzerinde opsiyon işlemi gerçekleştirebilirler. Böylece öngörülmeyen fiyat hareketlerine karşı portföylerini koruma altına alırlar.

2 - Fiyat Hareketlerinden Kâr Elde Etmek İsteyenler

Opsiyon işlemleri, fiyat hareketleri beklentisinden kazanç sağlamak için de yapılabilir. Her işlem belli bir yönde hareketlilik tahmini üzerine gerçekleşir. Dolayısıyla bir opsiyon işleminde tahminlere paralel fiyat hareketi gerçekleşirse, yüksek kaldıraç etkisiyle birlikte yüksek kazanç elde edilebilir.

Opsiyon Fiyatını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

1 - Dayanak Varlığın Fiyatı/Volatilitesi

Opsiyon işlemine konu olan dayanak varlığın fiyatında yaşanan yükseliş ve düşüşler, alınan pozisyona göre opsiyonun fiyatını da artırır ya da azaltır. Özellikle hisse senetlerinde, opsiyon vadesi boyunca meydana geleceği öngörülen yüksek volatiliteler, opsiyon fiyatlarına da önceden yansır.

2 - Vade Bitimine Kalan Süre

Bir opsiyon işleminde vadenin tamamlanmasına kısa bir süre varsa, dayanak varlığın fiyat tahmini de kolay olur. Vade bitimine uzun bir süre varsa, fiyat tahmini yapmak zorlaşır. Yani vade uzadıkça risk artar, buna paralel olarak da opsiyon fiyatı yükselir.

3 - Faiz oranları

Özellikle döviz opsiyonlarında belirleyicidir. Bir para biriminin faiz artarsa, yükseliş ihtimali ve ivmesi daha düşük olacağı için; satım opsiyonlarının fiyatı düşer, alım opsiyonlarının fiyatı artar.

4 - Temettü Faktörü

Bu etki, hisse senetlerinde kendini gösterir. Bilindiği gibi hisse senetlerinde kâr payı ödemeleri gerçekleşince fiyatları da düşer. Böylece o hissede alım opsiyonu yönündeki fiyatlar geriler, satım opsiyonu fiyatı ise artar.

Opsiyon İşlemi Nasıl Yapılır?

Opsiyon işlemi yapmak için;
- SPK tarafından yetkili bir aracı kurumda hesap açmanız gerekmektedir.
- Bu kapsamda gerekli evrakları aracı kuruma ulaştırmalısınız.
- Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası ve Yurt Dışı İşlemler için Risk Formunu imzalamalısınız.
- Ardından hesabınızı aktif hale getirip, gerekli teminat tutarını yatırıp, işlemlere başlayabilirsiniz.

ALIM OPSİYONU (ALMA) ÖRNEĞİ

Opsiyon Dayanak Varlık: Netflix Hissesi
Opsiyon İşlem Türü: Alım Opsiyonu
Opsiyon Kullanım Fiyatı: 200 dolar (Hissenin Fiyatı)
Opsiyon Sözleşme Adedi: 1 Adet (Hisse Fiyatına Denk)
Opsiyon Başlangıç Tarihi: 1 Kasım 2023
Opsiyon Primi: 20 Dolar
Opsiyon Vade Tarihi: 1 Aralık 2023
Opsiyon Vade Sonu Fiyatı: 250 Dolar (Hisse Fiyatı)

Opsiyon Kâr/Zarar Hesabı ve Sonuç:
- Yukarıdaki opsiyon işlemi sonucunda; Netflix hissesinde 50 dolarlık artış gerçekleşiyor.
- Söz konusu artış, spot piyasada yani normal borsada (250/200=) %25’lik bir kazanca işaret ediyor.
- Ancak opsiyon işleminde 20 dolarlık bir yatırım yapılıyor. Dolayısıyla (50 dolarlık getiri/20 dolarlık opsiyon primi=) net kârlılık yüzde 150 olarak gerçekleşiyor.
- Fiyatta yükseliş değil de düşüş yaşansaydı, ne kadar düşerse düşsün, opsiyonu alan kişinin maksimum zararı 20 dolarla sınırlı kalacaktı.

SATIM OPSİYONU (ALMA) ÖRNEĞİ

Opsiyon Dayanak Varlık: Tesla Hissesi
Opsiyon İşlem Türü: Satım Opsiyonu
Opsiyon Kullanım Fiyatı: 300 dolar (Hissenin Fiyatı)
Opsiyon Sözleşme Adedi: 1 Adet (Hisse Fiyatına Denk)
Opsiyon Başlangıç Tarihi: 1 Haziran 2023
Opsiyon Primi: 30 Dolar
Opsiyon Vade Tarihi: 1 Ağustos 2023
Opsiyon Vade Sonu Fiyatı: 240 Dolar (Hisse Fiyatı)

Opsiyon Kâr/Zarar Hesabı ve Sonuç:
-Yukarıdaki opsiyon işlemi sonucunda; Tesla hissesinde 60 dolarlık düşüş yaşanıyor.
- Bu düşüşten yararlanmak ve kâr elde etmek için spot piyasada herhangi bir işlem imkânı bulunmuyor.
- Ancak opsiyon piyasasında, yukarıdaki örneğe göre 30 dolarlık bir prim ödeyerek, Tesla hissesini 300 dolardan satma hakkı satın alınıyor.
- Vade sonunda fiyat 240 dolara geldiğinde ve bu hak kullanıldığı zaman; 60 dolarlık bir brüt kazanç elde ediliyor.
- Bu işlem karşılığında 30 dolar prim ödendiği dikkate alınırsa; net kâr yüzde 100 olarak gerçekleşiyor.
- Sonuç olarak opsiyon piyasası, düşüş yönünde bir işlemle kazanç elde etme fırsatı da sunuyor.
- Fiyatta düşüş değil de yükseliş yaşansaydı, ne kadar yükselirse yükseksin, opsiyonu alan kişinin maksimum zararı 30 dolarla sınırlı kalacaktı.

ALB Yatırım’da Opsiyon İşlemleri

Türkiye’de Borsa İstanbul A.Ş. nezdinde faaliyet gösteren Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasında;
- Hisse Senetleri
- Endeksler
- Döviz Kurları üzerine opsiyon sözleşmeleri bulunmaktadır.
ALB Yatırım’da hesap açarak, bu opsiyon sözleşmeleri hakkında bilgi alıp, işlem yapabilirsiniz.