25 Eylül 2023
CDS, Credit Default Swap (kredi batma riskinin değiş tokuş edilmesi) kelimesinin kısaltmış olarak yazılmasıdır. Genel olarak CDS yani kredi risk primi, bir iflas halinin ortaya açıklanması durumunda, elinde bulunduran kişiye söz konusu tahvil-bonoyu nominal değeri üzerinden satabilme olanağıdır. CDS bu anlamda, bir temerrüt durumunun yaşanması halinde alıcısını korumayı amaçlayan bir sigorta görevi görür. CDS alıcısı, satan tarafa, CDS’in ömrü boyunca periyodik ödemeler yapmayı kabul etmektir. Anaparayı temsil eden tutarın yüzdesi olarak yıllık ödenen primlere, CDS spreadi denir. Şirketler ve ülkeler CDS sözleşmelerine başlık olabilir. Ülke CDS’lerinde altta yatan varlık ülke tahvil-bonolarıdır ve CDS’lerin spreadleri, incelenen ülkenin kredibilitesine ilişkin veriler aktarır. Ülke CDS’lerinde, bir ülkenin finansal durumuna ilişkin her negatif ve pozitif bilgi, CDS marjına yansımaktadır. Bu durumda, negatif bilgiler CDS primlerini arttırırken, pozitif bilgiler söz konusu primleri azaltmaktadır. Piyasadaki likidite arttıkça, bu hareketler değişebilir.
CDS işlemi, borç veren taraflar açısından bir ülkenin iflas riskine karşı bir sigorta görevi görür. Bu sigortanın fiyatı, korumayı satan tarafa karşı korumayı satın alan tarafın sözleşme dönemi boyunca ödenen kadardır. Sigorta edilen nominal değer oranına CDS marjı denir. CDS piyasasında yaşanan muazzam gelişmenin bir neticesi olarak kotasyonlar, borç alan tarafın risk priminin güncel değerine ilişkin en doğru bilgiyi verir. Ülkenin kredi risk primi ülkedeki değer kurumların risk primini ve dolayısıyla finansman maliyetlerini etkilediği için, CDS fiyatlamalarında altta yatan dinamikleri doğru teşhis etmek gerekir. CDS marjlarındaki değişim, bir ülkede ki devlet, kurumlar ve hane halkları gibi birimlerin ekonomik kredi marjlarındaki gelişmeler hakkında bilgi verir. Öte yandan, en azından kısa dönemde CDS marjlarının büyük ölçüde uluslararası gelişmeler tarafından belirlenmesi, ekonomik döngü içerisinde dalgalanmaların aktarılması sürecinde global finansal sistemin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkar.
- CDS kredi risk primi
- CDS oranları özellikleri
- CDS primi
CDS priminin yani kredi risk priminin hesaplamasının herhangi bir kuralı yoktur. Her kredi derecelendirme kuruluşu belli veriler ve varsayımlar üzerinden kredi risk primini hesaplar. Fakat, kredi derecelendirme kuruluşları bu hesaplamayı yaparken genelde o ülkenin ekonomik ve siyasi koşulları üzerinden puanlama yapmaktadır. Yani, kredi derecelendirme kuruluşlarının CDS primini belirlerken objektif kıstasları da yoktur. Şayet, ekonomik koşullar ve göstergeler üzerinden CDS primi hesaplansaydı, sonuçta CDS primini belirlerken kullandıkları yazılıma verileri girdiklerinde her ülke açısından objektif veriler ortaya çıkabilirdi. Ama, yapılan puanlamalara bakılırsa, bazı ülkelerde ekonomik koşullar bazı ülkelerde ise siyasi koşulların notun belirlenmesinde ağırlıklı etken olduğu görülmektedir. Bu durumda, risk primi belirlenirken bazı ülkelerde ekonomik verilerin ağırlığı yaklaşık %20, siyasi koşulların ağırlığı da %80 oranında olmaktadır. Örneğin, açıklanan verilerden anlaşılacağı üzere Türkiye’nin CDS primi belirirken ekonomik koşullar yaklaşık olarak %20 oranında etkenken, siyasi koşullar yaklaşık olarak % 80 oranında etken olduğu anlaşılmaktadır. Buna ilave olarak, ABD ve Fransa gibi ülkelerin CDS primi belirlenirken ekonomik koşullar yaklaşık olarak %80 oranında etken iken siyasal koşullar yaklaşık olarak %20 oranında etken olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, ülkelerin CDS primleri hesaplanırken ekonomik veriler ile siyasi olayların hangi oranda etkili olduğu bilinmemektedir.
CDS, bir kişi ya da kuruluşun, kredi sahibinin karşılaşabileceği alacağın ödenmemesi riskini belirli bir miktar karşılığında üstlenmenin kabul edilmesi anlamına gelir. Bu durumda, kredi sigortası gibi çalışır. Bir ülkenin ya da şirketin CDS primi ne kadar yüksekse borçlanma maliyeti de o kadar yüksek demektir. Bu yüzden, bu prim ister istemez faize yansımaktadır. CDS primi piyasada aynı döviz kurları gibi anlık arz ve talebe göre oluşur. Dolayısıyla, risk ölçmekteki en objektif ölçü olarak kabul edilir. 5 yıllık CDS primi; 5 yıllık ABD Hazine Tahvili verimiyle etkileşimli olarak ve mevcut verilere dayanılarak belirlenir. CDS primi 300’ün üzerinde olan ekonomiler aşırı kırılgan ekonomiler olarak değerlendiriliyor.
Ülke CDS priminin yükselmesi iki durumda gerçekleşir. Bunlardan biri dış nedenler, diğer ise iç nedenlerdir. Pandemi dönemi buna en iyi örnekti. Korona virüsün yayılması, pek çok ekonomik aktiviteyi olumsuz etkilemiştir. Turizm, dış ticaret, eğlence ve kültür sektörü, restoran, kafe vb gibi işletmeler bunu en yüksek seviyede hissetti. Öte yandan, insanlar harcamaları kısarak ihtiyat konumuna geçtiler. Bu gelişmeler sonucunda, ekonomilerin canlılığını kaybederek yavaşlamasına neden oluyor. Yaşanan bu gelişmeler bütün dünyada risklerin ve dolayısıyla CDS primlerinin yükselmesine yol açtı. İç nedenlere en iyi örnekler ise, büyümenin düşmesi, enflasyonun yükselmesi, dış borçların artması, ülkede sosyal çalkantılar olması, savaş hali, afetler gibi olaylardır. Döviz kurlarının ve enflasyonun yükseldiği, CDS priminin en yüksek düzeylere ulaştığı bir ortamda faiz indirimi yapmak riskleri daha da arttırır. Çünkü risklerin yükseldiği ortamlarda faiz indirimi dış kaynak girişinin daha da düşmesine neden olabilir.
Dış nedenler konusunda alınacak önlemler meselesi oldukça önemlidir. Örneğin, korona virüsün bulaşıcılığını önlemek için ülkeye giriş çıkış, ithalat kısıtlanırsa o zaman turizm ve ihracat gelirleri düşeceği için döviz sorunları gibi başka riskler baş gösterir. Diğer taraftan, faiz politikası gibi iç nedenlerde rasyonel davranmak en azından daha ileri bozulmaları önleyebilir. Son yıllarda, CDS primindeki hızlı yükselmenin temel nedeni bütün dünyada olduğu gibi pandemi dönemi sonuçlarıdır. Korona virüse karşı alınan çeşitli önlemlerin ekonomi üzerindeki bozucu etkileri CDS priminin yükselmesine yol açmaktadır. Dış nedenler konusunda yapılacak hareketler sınırlıdır. Buna karşılık iç nedenleri yönetmek ise hükümetlerin elindedir. İç nedenlerin risklerini düşürecek biçimde ülkeler yönetilirse dış etkenlerin etkisi de daha az hissedilir.
CDS primleri, uluslararası finans piyasalarında ülkelerin borçlanma riskini ölçen önemli göstergelerden biridir. Bir ülkenin CDS primi, o ülkenin borçlarını ödeyememe olasılığı hakkında bilgi verir. Daha yüksek CDS primleri, yatırımcılar için o ülkenin borçlarının riskli olduğu anlamına gelir. Daha düşük CDS primleri ise yatırımcıların borç ödeme konusundaki güvenini arttırır. Bu sebeple, ülkelerin CDS primleri, uluslararası ekonomik istikrar ve finansal risk algısının bir göstergesi olarak dikkate alınmaktadır. CDS primi ekonomisi sağlam ekonomiler için düşerken ödeme güçlüğü çekebileceğine inanılan ülkeler için yükseliyor. Bundan dolayı, CDS primi 300 baz puanın üzerindeki ülkeler aşırı kırılgan ekonomiye sahip olarak değerlendiriliyor. Bu oranlar belirlenirken, uluslararası derecelendirme kuruluşlarının verdiği notlar önemli bir rol oynasa da bunun dışında da birçok faktör göz önünde bulunduruluyor. Ekonomisi sağlam ve geri ödeme sorunu yaşamayacağı düşünülen ülkelerin risk primi düşük oluyor. Geri ödemekte sorun yaşayacağı düşünülen ülkelerin risk primi ise yüksek bir orandan belirleniyor.
