29 Eylül 2023
Döviz kuru, iki ülkenin para birimi arasındaki değişim oranıdır. Diğer bir deyişle, bir ülke parasının diğer bir ulusal para cinsinden fiyatıdır. Böylece, bir ulusal paranın değiştirilebileceği yabancı para miktarı ortaya çıkar. Döviz kuru, gerçek değerinden daha yüksek oranda belirlenmişse, burada yabancı paranın, o ülkedeki satın alma gücü düşeceğinden, o ülkelere mal satmak zorlaşacak ve ihracat gücü azalacaktır. Buna, ulusal paranın yabancı paralar karşısında aşırı değerlenmesi denilir. Aşırı değerlenmenin getirdiği olumsuzluklardan kaçınmak için, paranın dış değerinin normalleştirilmesi gerekmektedir.
Ülkeler ihracatlarını arttırarak, ithalatlarını azaltıp ödemeler dengesi bilançosu açıklarını kapatabilmek için paralarının değerlerini dönem dönem olarak düşürürler. Döviz kuru, döviz piyasasındadır. Döviz piyasası farklı milli paraların birbirlerine çevrilmelerini sağlar. Döviz piyasalarında, hergün kambiyo fiyat cetvelleriyle ilan edilen döviz fiyatlarına “cari” veya “çapraz” kur adı verilir. Bu kur da borsada oluşur. Döviz kuru, anlık (spot) işlemler için tespit edilebilir. Öte yandan bu, döviz alım satımının gelecek bir tarihte gerçekleşmesi için de belirlenebilir. Bununla birlikte, döviz kuru parasal bir fiyat olarak tanımlandığı için, ekonomik analiz açısından, parasal ve reel döviz kuru farkı bilinmelidir.
Yabancı para birimlerinin tümüne döviz denir. Kavrama ekonomik olarak baktığımızda, piyasaları etkileyen ve ulusal para birimlerinin diğer ülkelerin para birimleriyle alışverişi olarak tanımlanır. Küreselleşen dünya ve yaşam koşulları neticesinde döviz değerleri oldukça önem arz eder. Elinde dövizi bulunmayanlar için bile yurt dışında gerçekleşen ekonomik dalgalanmalar ulusal para ekonomilerine etki yapar. Bu yüzden döviz ve döviz birimleri hakkında bilgi sahibi olmak finans piyasalarında işlem gerçekleştirmek isteyen her yatırımcı için zorunlu hale gelmiştir. Türkiye’de de kullanılan, uluslararası anlamda da piyasaları belirlemekte en önemli rol oynayan döviz türleri: Euro, Dolar ve Sterlin’dir. Dünyanın hemen hemen her yerinde kullanılan ve herkes tarafından bilinen bu para birimleri, diğer döviz çeşitlerine göre daha değerlidir. Ama birim değerinden ziyade popülerliği sayesinde diğer paralardan daha değerli olmaları önemlidir. Öne çıkan döviz çeşitleri şunlardır:
Amerikan Doları: Amerikan doları uluslararası ticarette en yaygın kullanılan rezerv para birimidir. Dünya genelinde birçok ülke doları rezerv konumunda elinde bulundurmaktadır. Amerikan dolarının istikrarlı bir değeri vardır ve genellikle uluslararası ticaretin temel para birimidir. Öte yandan, 2004 yılından bu yana dünyada trilyonlarca doların dolaşımda olduğu tahmin ediliyor. Üstelik bu rakamın üçte ikisi gibi büyük bir oranı ABD dışında. Amerikan doları sadece ABD’de değil, diğer bazı ülkelerde de resmî para birimi olarak kullanılıyor. Bu sebeplerden ötürü, bu para biriminin kullanım alanı uluslararası arenada gittikçe genişliyor.
Euro: Tüm Avrupa Birliğinde geçerli olan dünyanın en etkin ülkelerinin neredeyse tamamının ana para birimi olan döviz çeşidi eurodur. 2018 yılından bu yana her gün ortalama 343 milyon Avrupalı aktif olarak bu para birimini kullanıyor. Euro, Amerikan dolarından sonra dünyanın en büyük ikinci rezerv para ve en çok kullanılan ikinci para birimidir. 2002’de dolaşıma başlamasının ardından, küreselleşmenin de etkisiyle dünyanın neresinde olursa olsun işleme alınan para birimi Euro’dur.
Sterlin: Dolar ve euro kadar yaygın olmasa da İngiltere’nin resmi para birimi olmasından kaynaklı olarak popüler döviz çeşitleri arasında yer alır. Türkiye’de yabancı para piyasaları ağırlıklı olarak dolar ve euro üzerinden olsa da Sterlin’de revaçtadır. Avrupa Birliği’nde olduğu dönemlerde bile Euro kullanmaması ile bilinen Birleşik Krallık’ın para birimi olarak kabul edilmesinin ardından siyasi etkinliklerin de sonucunda sterlin tüm dünyada bilinen bir para birimi halini aldı. Avrupa’nın bir kısmında ve deniz aşırı bölgelerde de kullanılan sterlin, ülkemizde çok tercih ediliyor.
Japon Yeni: Japonya'nın resmi para birimidir. Japonya ekonomisinin büyüklüğüne ve küresel ticaretteki rolüne bağlı olarak değişken bir döviz çeşidi Asya kıtası ile sınırlı kalmayarak tüm dünyada işlem görüyor.
Kanada Doları: Kanada'nın para birimidir. Enerji ve emtia ihracatının önemli olduğu bir ülkenin para birimi olarak, hammadde fiyatlarındaki dalgalanmalar bu döviz çeşidini etkileyen önemli faktörlerin başında gelmektedir.
İsviçre Frangı: İsviçre'nin para birimidir. İsviçre ekonomisi istikrarlı ve güvenilir olarak kabul edilir, bu nedenle bu döviz çeşidi de uluslararası piyasalarda önemlidir.
Bir ülkenin para birimini diğer bir ülkenin para birimine çevirirken kullanılan oran çapraz döviz kuru olarak adlandırılmaktadır. Döviz kuru, söz konusu para birimine olan arz ve talep kuvveti ile günlük olarak değişimler gösterir. Bundan dolayı, yurt dışı ile para alışverişi yaparken döviz kuru oranlarını neyin belirlediğini bilmek gerekir. Döviz kurunu etkileyen önemli faktörler şunlardır:
Enflasyon Oranları: Piyasa enflasyonundaki değişimler döviz kuru oranlarını doğrudan etkiler.
Faiz Oranları: Faiz oranlarındaki değişiklik para biriminin değerini ve ülkenin para biriminin dolar karşısındaki değerini etkiler. Faiz oranları ve enflasyon birbiri ile etkileşim halindedir. Faiz oranlarındaki artışlar daha iyi geri dönüş oranları verdiği için yabancı yatırımcıyı çekecek, böylece ülkece daha fazla döviz girecek ve bu ülkenin para birimi değerini yükseltecektir.
Ödemeler Dengesi Bilançosu: Ülkenin cari işlemler hesabı o ülkenin ticari dengesini ve yabancı yatırımlardan elde ettiği gelirleri öne çıkartır. Cari hesap ihracat, ithalat ve borç gibi her türlü hareketi barındırır. İthalatın ihracattan daha yüksek olması nedeniyle cari hesapta oluşacak açıklar ülkenin para biriminin değer düşüşüne uğramasına sebep olur.
Kamu Borcu: Bir ülkeyi yöneten devletin sahip olduğu borca kamu borcu denir. Kamu borcu yüksek olan bir ülkeye döviz girişi daha az olacağı için enflasyon yüksek seyreder. Eğer tahminler bir ülkenin borçlu duruma geleceği yönündeyse yatırımcılar ellerindeki tahvilleri açık piyasada satarlar.
Politik İstikrar: Bir ülkenin politik durumu ve ekonomik performansı da para biriminin değerini etkiler. Politik çalkantı riskinin az olduğu ülkeler yabancı yatırımcılar için caziptir. Bu nedenle yabancı yatırım potansiyeli politik istikrar daha sağlam olduğu ülkelere yönelmeye başlar. Ülkede dövizin artışı ülkenin yerel para biriminin de değerlenmesine yol açar.
Döviz kavramı yabancı para cinsinden düzenlenen her türlü hesap, belge ve ödeme aracını ifade eder. Buna örnek olarak, döviz ödeme araçlarına örnek olarak döviz kambiyo senetleri, seyahat çekleri, döviz teminat mektupları gösterilebilir. Banknot ve madeni yabancı paralar nakit olarak dolaşımda kaldığından efektif olarak isimlendirilir. Bankaya yatırılan efektifler döviz mevduatına evrilebilir. Dövizin fiyatına döviz kuru denir. Yüzlerce farklı ülkeye ait döviz kurlarının belirlenmesi için ilgili dövizlerin birbirine oranlanması yapılır. Ülke paralarının birbirine oranına parite denir. ABD doları dışındaki ülke para birimlerinin birbiriyle olan oranı çapraz kurdur. Uluslararası döviz kurlarındaki değişimin takibini kolaylaştırması nedeniyle ülke paralarının ABD doları karşısındaki değişimini yansıtan parite birimidir. Bir ülkenin para biriminin diğer ülkelerin para birimlerine sınırlamaya tabi olmadan kolay bir şekilde çevrilebilme uygulaması konvertibilitedir. Döviz kurları makroekonomik ve finansal değişkenlerle etkileşim halindedir. Bu yüzden ekonominin durumu hakkında bilgi verir.
