Borsa Devre Kesici
24 Mart 2025, Pazartesi
ALB Blog
Borsa pazarı, pek çok şirketin ve yatırımcının içerisinde yer aldığı büyük bir alandır. Bu nedenle borsada güven ortamının sağlanması oldukça önemlidir. Bu doğrultuda borsada birçok önlem alınmaktadır. Borsa devre kesici bu önlemlerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Piyasadaki aşırı dalgalanmalara karşı korunmak amacıyla uygulanan güvenlik önlemine, borsada devre kesici denmektedir.
Borsa devre kesici mekanizması, bir hisse senedinin veya endeksin belirli bir yüzde kadar değer kaybetmesi durumunda işlemlerin geçici olarak durdurulmasını sağlar. Devre kesici, yatırımcıların panik satışları yaparak piyasada daha fazla volatilite yaratmalarını engellemeyi amaçlar.
Devre kesici uygulamasından önce, Kasım 2015 tarihine kadar OSDS olarak da bilinen “Otomatik Seans Durdurma Sistemi” uygulanmıştır. Günümüzde devre kesici aynı zamanda “Endekse Bağlı Devre Kesici sistemi” (EBDKS) olarak da bilinmektedir. Bu sistemlerin en genel amacı işlem yaparken yaşanabilecek fiyat dalgalanmalarının oluşturabileceği olası negatif durumları yatırımcıya mümkün olduğu kadar az yansıtmaktır.
BIST 100 Endeksi İçin Borsa Devre Kesici Kaç Dakika?
Borsa yatırımcıları, “Borsa devre kesici kaç dakika?” sorusunu da kendilerine sıklıkla sormaktadırlar. Devre kesici süreleri hisselerin bulunduğu pazara göre değişiklik göstermektedir. Borsa genelinde ve hisse özelinde devre kesici özellikleri aşağıdaki gibidir:
Borsa Genelinde Devre Kesici
Borsa genelindeki devre kesici uygulamasında birden fazla düşüş eşiği yer alır.
- BIST100 Endeksi için birinci eşik %5’tir. İkinci eşik ise %7’dir. Devre kesici uygulandıktan sonraki 20 dakikada alım satım işlemleri gerçekleşmez. Ardından gelen 5 dakikada hisse senedinin devre kesici uygulandığı andaki sabit fiyatı üzerinden emirler toplanır. Bundan sonraki 5 dakikalık sürede ise bu emirler eşlenir ve en çok sayıda emrin gerçekleşmesinin sağlayacak “tek bir fiyat” seviyesinden gelen emirlerin tamamı gerçekleştirilir. Bu 30 dakikanın ardından devre kesicinin de kalkmasıyla BIST’te işlemler kaldığı yerden, sürekli fiyat yöntemi ile devam eder.
Hisse Özelinde Devre Kesici
Borsa genelinde değil, pazarlarda yaşanan devre kesiciler de bulunmaktadır. Borsa İstanbul’da üç ana pazar bulunur ve bu pazarlar büyüklüklerine göre farklı devre kesici uygulamalarına tabidir.
- Yıldız Pazar’da bulunan hisseler için devre kesici eşiği %10’dur. 5 dakika emir toplama, 2 dakika ise emir eşleştirme süresi vardır.
- Ana Pazar’da uygulanan devre kesici eşiği %7.5’tur. Emir toplama süresi ise 15 dakikadır. Emir eşleştirme süresi Yıldız Pazar ile aynı şekilde 2 dakikadır.
- Alt Pazar’da devre kesici eşiği %5’tir. Emir toplama ve emir eşleştirme süreleri ise Ana Pazar ile aynı şekilde 15 dakika ve 2 dakika şeklindedir.
Bu süreler çeşitli koşullara göre farklılık gösterebilir. Örneğin, Yıldız Pazar’ın kapanış süresine 10 dakika kala devre kesici sistemi devreye alınırsa emir toplama süresi 10 dakikaya çıkartılır ve seansın kapanış aşamasında da emir toplama işlemleri devam eder ve ardından eşleştirme aşaması başlar. Ana Pazar ve Alt Pazar’da ise seans kapanışın başlamasına 20 dakika kala devre kesici kullanılırsa emir toplama süresi de devre kesiciyle aynı süre kadar artırılır. Kapanış seansında da emir toplama işleminin bittiği an eşleştirme zamanı başlar.
ABD Borsalarında Devre Kesici
ABD borsalarında üç devre kesici seviyesi yer almaktadır. Amerikan borsalarında devre kesici sistemi S&P 500 endeksinde düşüş oranının %7, %13 ve %20’yi gördüğü zamanlarda uygulanır. %7 ve %13 oranlarında düşüş yaşandığında borsa işlemleri 15 dakika süre ile durdurulur. Düşüş %20’ye vardığında ise borsa işlemleri tüm günü kapsayacak şekilde durdurulur.
Hisse senedi, yatırım fonu ya da borç seneti gibi finansal varlıklar özelinde uygulanan devre kesici işlemleri ise fiyat artışında da düşüşünde devreye alınabilir. Finansal varlıklara uygulanan devre kesici uygulamaları ise finans varlığının fiyatına ve varlığın işlem gördüğü piyasa göre değişkenlik göstermektedir.
Borsada Devre Kesiciden Sonra Ne Olur?
Borsada devre kesici uygulamasından sonra ne olur sorusu da aynı şekilde yatırımcıların merak ettiği sorulardan bir tanesidir. Devre kesiciden sonra ne olacağı hisse senedi özelinde ve borsa genelinde değişiklik göstermektedir. Borsa genelinde devre kesici uygulandıktan sonra, ilk 20 dakikada herhangi bir alım-satım işlemi gerçekleştirilmez. Bu durdurma süreci sona erdiğinde emir toplama işlemi devreye girer. Bunun da ardından eşleştirme sürecinde yeni bir fiyat belirlenir ve hisse işlemleri yeniden açılır.
Hisse özelinde ise yine aynı şekilde durdurma süresi sona erdikten sonra emir toplama işlemi başlar. Emir toplama işlemi tamamlandıktan sonra eşleştirme sürecinin başlayacağı yeni bir fiyat belirlenir ve bundan sonraki hisse senedi işlemleri tek fiyat yöntemiyle yeniden başlayarak devam eder.
Devre Kesici Neden Yapılır?
Bir hisse senedi ya da endeks, belirlenen süre içinde önceden tanımlanmış bir oranın üzerinde düşüş veya yükseliş gösterdiğinde, işlemler otomatik olarak geçici süreliğine durdurulur. Devre kesici durumu çoğunlukla düşüşlerde devreye girer. Bu ara, yatırımcıların panik satışlarından veya spekülatif hareketlerden etkilenmeden düşünmelerini ve daha sağlıklı karar vermelerini sağlamak için verilir.
Devre kesicinin amacı, aşırı fiyat dalgalanmalarının ve panik satışlarının önüne geçmek, böylece piyasada düzeni sağlamak ve yatırımcıların daha sağlıklı kararlar almalarını teşvik etmektir.
Devre kesici piyasadaki ani fiyat dalgalanmalarını azaltarak piyasa stabilitesini sağlamayı amaçlar. Piyasada istikrarsızlığın yaşanmaması için piyasayı sakinleştirerek daha dengeli bir ortam oluşmasını sağlar.
Kimi durumlarda finansal manipülasyonlar sonucu da borsada fiyatla hızlı bir biçimde yükselebilir ya da düşebilir. Devre kesiciler, bu tür finansal manipülasyonların da önüne geçmek için bir tedbir olarak uygulamaya konulabilir.
Piyasalarda meydana gelen ani fiyat hareketleri ve aşırı volatilite, piyasanın altyapısında ve işlemler esnasında sorunlara sebep olabilir. Devre kesici bu tür durumlarda sistemdeki riskleri azaltır ve işlemler esnasındaki sorunları minimize eder.
Piyasadaki devre kesiciler sayesinde piyasa şartları daha kontrollü ilerler. Bu kontrollü ilerleyiş de yatırımcı güvenini olumlu yönde etkiler.
Borsada Devre Kesici Hisseyi Nasıl Etkiler?
Borsada devre kesici hisseler üzerinde çoğunluklu olarak olumlu etkilere sahiptir. Ani dalgalanmalar ve yüksek votaliteye karşın, devre kesiciler yatırımcılara, yatırımcıların soluklanıp sağlıklı kararlar almalarını destekleyecek bir zaman tanır. Böylelikle yatırımcılar, borsada oluşabilecek spekülatif dalgalanmalardan ve risklerden korunur.
Yatırımcıların hisse üzerinde yaratabileceği duygusal değişiklikler (korku satışı gibi) devre kesici ile önlenebilir.
Borsada 3 Kere Devre Kesici Olursa Ne Olur
Borsada genellikle devre kesicilerin 3 aşaması bulunur. Borsada üç kere devre kesici çalıştıktan sonra, Borsa İstanbul’un kuralları doğrultusunda işlemler tekrar durur. Üçüncü devre kesici sonrasında artık sürekli işlem yöntemi değiştirilir ve bu yöntem yerine, "tek fiyat emir toplama" yöntemi kullanılarak işlem yapılır. Yani, alış ve satış emirleri toplanır ve belli bir eşleşme fiyatı belirlenerek tek fiyat ilan edilir. Bu genelde panik hareketlerinin önüne geçmek için son emniyet kilididir. Özetle üçüncü devre kesici olduğunda hisse sürekli işlemden çıkar ve o gün içinde artık sadece tek fiyat emir toplama yöntemiyle işlemler gerçekleşir.Endeks bazlı devre kesicide ise BIST 100 endeksi, gün içi işlemlerde %5 düşerse 30 dakika boyunca piyasalar durdurulur. %7’lik düşüş olursa seans tamamen sona erdirilebilir veya Borsa yönetimi karar alabilir.
Borsa Neden Devre Kesti
Borsanın devre kesici uygulamasının devreye girmesinin nedeni, genellikle ani ve aşırı fiyat hareketleridir. Bu fiyat hareketleri çoğunlukla sert düşüşler şeklinde kendini belli etmektedir. Ülkedeki genel panik havası, yeni açıklanan ekonomik veriler, siyasi gelişmeler, global piyasasları etkileyen sert dalgalanmalar, şirket ya da şirketler özelinde gelen negatif/pozitif haberler borsada ani fiyat hareketlerine ve borsa devre kesicinin çalışmasına sebep olabilir. Endeks bazında olursa, örneğin BIST 100 endeksi %5’ten fazla düşerse, otomatik olarak endeks bazlı devre kesici devreye girer. Hisse özelinde olması durumunda, hisse senedi belli bir oranın üzerinde (örneğin Yıldız Pazar’da %10) artar ya da düşerse, otomatik olarak o hissede devre kesici uygulanır.
