Yatırım Fonları Nedir?
Yatırım fonları ilk olarak Kara Avrupası'nda kullanılmıştır. İlk yatırım fonu ise Societe de Belgique adıyla Belçika'da açılmıştır. 1800'lerin sonuna doğru da ABD'de uygulanmıştır. 1920'li yıllarda artmaya başlayan yatırım fonları, önceleri kapalı sonlu olarak kurulurken, 1920'li yıllarda açık sonlu olarak uygulanmaya başlamıştır. 1929 bunalımdan etkilenen yatırım fonlarının gelişiminde yavaşlama olmuş, ancak hisse senedi fiyatlarının yükselmekte olduğu 2. Dünya Savaşı sonrasında, yatırım fonlarının gelişimi hızlanmıştır.
Genel olarak yatırım fonları, yatırımcılara ait küçük miktardaki tasarrufları, katılım belgeleri karşılığında bir araya getirerek, para ve sermaye piyasasının fon ihtiyacının karşılanması amacıyla sisteme katan kuruluşlardır. Yatırım fonları, iyi çeşitlendirilmiş profesyonel yönetime sahip portföy olması, işlem maliyetlerinden tasarruf sağlaması, borsada günlük işlem görmesi nedeniyle pek çok mikro ve makro ekonomik avantajlar sağlar. Yatırım fonları uluslararası sermaye piyasalarında çok sayıda farklı kriterlere göre değişik şekillerde gruplandırılır. Bu kriterler içinde en çok kullanılan yöntem, pay sayısının değişebilirliğine ve portföy yapıları ile yatırım hedefleri kriterlerine göre yapılan gruplamalardır.
Yatırım Fonlarının Çeşitleri ve Özellikleri
Yatırım fonu yönetimi bir portföy yönetim sürecidir. Bu nedenle, yatırım fonları sadece portföy yönetim şirketleri tarafından kurulabilir. Yatırım fonu oluşturmak isteyen şirketler, öncelikle bir içtüzük ile mevzuatta belirtilen “Şemsiye Fon” türlerinden birini kurmalıdır. Eskiden yatırım fonu deyince A tipi ve B tipi olarak sadece iki tür vardı. Ancak şu anda, bu sınıflandırma çok daha spesifik ayrımlar üzerinden yapıldığı için, “Şemsiye Fon” türleri adı altında birçok yatırım fonu türü oluşmuştur. Tür bakımından çoğalan fonlar, yatırımcıların risk ve yatırım yapmak istedikleri enstrüman tercihleriyle çok daha büyük ölçüde örtüşebilecek yatırım fonları bulabilmelerini sağlar. Bu fonların çoğunun içeriği ise, aslında isminden de anlaşılabilecek bir yapı içerir ve yatırım fonunun türüne göre finansal araca plase sağlar. Yatırım fonları çeşitleri şunlardır:
Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu: Toplam fon varlığının en az %80’i, devamlı olacak şekilde, yerli ya da yabancı kamu veya özel sektör borçlanma araçlarına uygulanan fonları kapsar. Borçlanma araçları şemsiye fonlarının, genelde orta düzeyde risk profili ve fon getiri beklentisi olan yatırımcılar için uygun görülür.
Hisse Senedi Şemsiye Fonu: Toplam fon varlığının en az %80’i, devamlı olacak şekilde hisse senetlerine yatırılan fonlar hisse senedi şemsiye fonu çatısı altındadır. Risk derecesi ve buna bağlı olarak fon getiri beklentileri yüksektir.
Kıymetli Madenler Şemsiye Fonu: Toplam fon varlığının minimum %80’i, devamlı olacak şekilde, kıymetli madenler borsasında işlem görür. Kıymetli madenlere dayalı olan sermaye piyasası araçlarına yatırılan fonları içerir.
Fon Sepeti Şemsiye Fonu: Toplam fon değerinin minimum %80’i, devamlı olacak şekilde, borsa yatırım fonları veya diğer yatırım fonlarına yatırım yapmak üzerine oluşturulur.
Para Piyasası Şemsiye Fonu: Toplam fon varlığı, vadesine maksimum 184 gün kalmış olan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve portföyünün günlük hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi maksimum 45 gün olan fonlardır.
Katılım Şemsiye Fonu: Portföyünün tümü SPK’nın uygun bulduğu faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından meydana gelen fonların tümüdür. Katılım fonlarının faiz ve türevlerini içermemesi, özellikle faizden kaçınan yatırımcılar için uygundur.
Değişken Şemsiye Fonu: Tüm bu fon çeşitlerinde belirtilen sınırlamalar dışında kalan fonlar, değişken şemsiye fonu içinde yer alır.
Serbest Şemsiye Fonu: Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonlar, serbest şemsiye fonu çeşididir. Serbest fonlar, piyasa getirisinden bağımsız olarak mutlak getiri sağlamayı amaçlar.
Garantili Şemsiye Fonu: Uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak oluşturulur.
Koruma Amaçlı Şemsiye Fonu: Uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlanan fonları koruma amaçlı şemsiye fonu başlığı altındadır.
Fon Seçimi ve Performans Analizi
Çeşitli yatırım araçlarını bir araya getirerek, hedef yatırımcı grubunun beklenen getiri ve risk toleranslarına uygun oluşturulan bir portföyün ve yöneticisinin performansını değerlendirmek çok önemlidir. Yatırım fonu (portföy) oluşturmanın temelinde risk azaltmak vardır. Öte yandan, performansın değerlenmesinde de bu yönlü hareket edilir. Borsa yatırım fonlarının performanslarının değerlendirilmesi amacıyla standart sapmayı esas alan yöntemler Sharpe Endeksi, Performans Ölçütü ve Değişim Katsayısı; Sistematik riski esas alan Treynor Endeksi ve Jensen Endeksi; piyasa zamanlaması testi olarak Kuadratik Regresyon Analizi ve çeşitli analiz yöntemleri kullanılır. Alanında uzman yönetici yatırımlar hakkındaki herkesin kolaylıkla ulaşamadığı bilgileri kendilerine özgü analiz tekniklerini kullanarak edinebilirler. Bu yöneticiler ortalama bir yatırımcıdan daha fazla bilgi sahibidirler ve bu bilgileri sayesinde karlı ve karsız yatırım alanlarını fark edebilirler. Bu durumda, becerikli yöneticilerin portföylerine oldukça yüksek getiri sağlayacakları beklenir. Fakat, becerikli olan yönetici ile sadece şanslı olan yöneticinin ayrımının yapılması gerekmektedir. İşte performans ölçümü hangi yöneticilerin becerikli, hangisinin şanslı ya da hangisinin sadece yüksek risk alması nedeniyle yüksek getiriler elde edebildiği konusundaki ayrımın yapılmasına yardımcı olur.
Performans ölçmede kullanılan teknikler temelde iki grupta incelenir. Bunlardan ilki: Standart sapmayı esas alan yöntemler Sharpe Endeksi, Performans Ölçütü ve Değişim Katsayısı; ikincisi ise sistematik riski esas alan Treynor Endeksi ve Jensen Endeksidir. Bunlarında dışında, her bir borsa yatırım fonu getirilerinin çarpıklık değeri hesaplanmış ve fonun getiri dağılımının pozitif/negatif eğilimliliği ortaya koyarken; Kuadratik regresyon yöntemi ile fon yöneticilerinin zamanlama kabiliyetleri de tespit edilmiştir.
