Mükellef Nedir?
Mükellef, genel kelime anlamıyla bir şeyi yapmakla yükümlü olmak anlamı taşır. Terimsel olarak ise, vergi yükümlülüğü bulunan kişi veya kurumları ifade eden bir terimdir. Türkiye Cumhuriyeti’nde gerçek ve tüzel kişiler belirli vergi türlerini ödemekle yükümlüdür. Örneğin emlak vergisi, katma değer vergisi, özel tüketim vergisi bu vergi yükümlülüklerinden sadece bir kısmıdır.
Vergi Usul Kanunu’na (VUK) göre mükellef, kendi adına vergi borcu doğan gerçek veya tüzel kişidir. Finansal bağlamda mükellef, kazanç elde eden ve bu kazanç üzerinden devlete vergi ödemekle yükümlü olan kişi ya da şirketleri kapsar.
Kısacası, mükellef olmak, belirli bir gelir elde eden kişi ya da kurumun (gerçek ya da tüzel kişinin), devlete karşı vergi ödeme yükümlülüğü taşımasıdır.
Mükellef Ne İşe Yarar?
Vergi mükellefi, devlete karşı vergi ödeme yükümlülüğü olan kişi veya kurumdur. Ekonominin sürdürülebilirliği ve devletin kamu hizmetlerini finanse edebilmesi için mükelleflerin ödediği vergiler kritik bir rol oynar. Vergi mükellefleri, ekonominin ve kamu hizmetlerinin finansmanında önemli bir rol oynayan kişiler ve kuruluşlardır.
Vergi Mükellefinin İşlevleri:
Eğitim, sağlık, altyapı gibi kamusal hizmetler için kaynak oluşturur.
Vergiler, piyasa düzenini sağlamaya ve mali politikaların yürütülmesine yardımcı olur ve mükellefler bu ekonomik düzeni destekler.
Gelir ve servet dağılımını dengelemek için mükelleflerden alınan vergi sistemleri kullanılır.
İşletmelerin yasal çerçevede faaliyet göstermesi için vergi mükellefi olması gerekir.
Sonuç olarak vergi yükümlülüğü, bireylerin ve kurumların mali disiplin içinde hareket etmesini sağlar. Vergi mükellefi de bu disiplini sürdüren gerçek ya da tüzel kişilerdir.
Mükellef Çeşitleri Nelerdir?
Kurumlar Vergisi Kanunu kapsamında, mükellef türlerine göre ülkemizde iki mükellef çeşidi vardır. Bunlardan biri tam mükellefiyet diğeri ise dar mükellefiyettir.
Tam Mükellefiyet
Türkiye’de yerleşik olan veya ikametgahı Türkiye’de bulunan gerçek ve tüzel kişiler tam mükellef olarak kabul edilir. Dünya genelinde elde ettikleri tüm kazançlar üzerinden Türkiye'de vergi öderler. Örneğin, Türkiye’de yaşayan bir iş insanı, hem Türkiye’de hem de yurtdışında elde ettiği gelirler için Türkiye’de vergi ödemek zorundadır. Yine aynı şekilde Türkiye’de kurulu bir şirket (A.Ş., Ltd. Şti.) yurtdışındaki kazançları da dahil olmak üzere Türkiye’de vergiye tabidir.
Dar Mükellefiyet
Türkiye’de yerleşik olmayan ve Türkiye’de sadece belirli kaynaklardan gelir elde eden kişiler dar mükellef olarak kabul edilir.
Sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergi öderler. Örneğin, Almanya’da yaşayan ve Türkiye’de bir evi olup kira geliri elde eden bir kişi, sadece bu kira gelirinden dolayı Türkiye’de vergi öder. Ya da yabancı bir şirket, Türkiye’de faaliyet gösteriyorsa sadece Türkiye’den elde ettiği kazançlar için vergiye tabidir.
Mükellef Kime Denir?
Mükellef, vergi ödeme yükümlülüğü olan kişi veya kurumdur. Bir başka deyişle, devlet tarafından belirlenen vergileri ödeme sorumluluğuna sahip olan gerçek veya tüzel kişilere mükellef denir.
Vergi mevzuatına göre mükellef, Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ve Vergi Usul Kanunu (VUK) kapsamında tanımlanır ve vergiye tabi kazanç elde eden herkes mükellef kabul edilir.
Gerçek Kişiler: Hukuken varlık sahibi olan kişilerdir. Tüm hak ve yükümlülüklere sahiplerdir, kendi adlarına hukuki işlemler yapabilirler. Esnaflar, mal sahipleri, ev sahipleri gerçek kişilere örnektir.
Tüzel Kişiler: Hukuken birçok kişinin veya malın toplamından oluşan ve tek bir kişi olarak sayılan oluşumdur. Şirketler, vakıflar, üniversiteler bu tüzel kişiliklere örnektir.
En genel tabiriyle gelir elde eden ve kanunen belirlenen vergileri ödemekle yükümlü olan herkes mükellef olarak kabul edilir.
Mükellefin Özel Hakları Nelerdir?
Mükelleflerin hakları Anayasa ve kanunlara dayanılarak verilmiş haklardır. Mükellef hakları en genelde özel haklar ve genel haklar olmak üzere iki başlıkta değerlendirilir.
Özel haklar, mükelleflerin karşılaştıkları özel durumlar ve işlemlerle ilgili sahip oldukları haklardır. Şu şekilde sıralanabilirler:
- Uzlaşma Hakkı: Mükellefin vergi idaresi ile uzlaşarak ceza veya tarh edilen vergi miktarını düşürme hakkı.
- Pişmanlık Hakkı: Vergi kanununa aykırı davranan mükellefin, durumu kendisi bildirdiğinde ceza ödemeden borcunu kapatma hakkı.
- Düzeltme Talebi Hakkı: Vergi dairesinin yaptığı hatalı hesaplamalar için düzeltme başvurusu yapma hakkı.
- Şikayet Yolu İle Müracaat Hakkı: Vergi dairesinin işlemlerine karşı, üst makamlara veya yargıya şikayette bulunma hakkı.
- Ödeme Emrine İtiraz Hakkı: Mükellefin vergi borcuna ilişkin ödeme emrine karşı yargıya başvurarak iptal talep etme hakkı.
- Vergi Mahremiyeti Hakkı: Mükellefin vergi bilgileri, yetkisiz kişilerle paylaşılamaz, gizliliği korunur.
- Tecil-Taksitlendirme Hakkı: Vergi borcu ödenemediğinde mükellefin borcunu taksitlendirme veya erteleme talep etme hakkı.
- Vergi İncelemesi Sırasındaki Haklar: İnceleme sırasında avukat veya mali müşavir bulundurma, inceleme süreci hakkında bilgi alma hakkıdır.
- Cezalarda İndirim Hakkı: Belirli şartlar sağlandığında, vergi cezalarında indirim talep edebilme hakkı.
- Vergi Ödeme Hakkı: Mükellefin vergisini yasal süresi içinde ödeyerek gecikme faizi ve cezadan kaçınma hakkı.
- Özelge Talep Hakkı: Mükellefin vergi idaresinden belirli konular hakkında görüş alarak vergisel işlemlerini güvence altına alma hakkı.
- Mahsup ve İade Talep Hakkı: Fazla veya yanlış ödenen vergilerin başka bir vergi borcuna mahsup edilmesi veya nakit iade edilmesi hakkıdır.
