Borsada işlem yapan yatırımcılar için, Borsa İstanbul tarafından sunulan geniş yatırım yelpazesi içinde VİOP seçeneği de buluyor. Kendi içinde birçok avantajı ve riski barındıran “VİOP Nedir ?”, “VİOP Ne Demek” sorusunun cevabını vermeden önce, VİOP’un, “Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası” demek olduğunu ve bu baş harflerin kısaltılması ile “VİOP” kelimesinin ortaya çıktığını belirtelim.
- Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP): Hisse senedi, endeksler ve döviz kurlarına dayalı opsiyonlar ile; yine hisse senedi, borsa endeksleri, döviz kurları, enerji, emtia, kıymetli madenler ve devlet iç borçlanma senetleri üzerine düzenlenen “vadeli işlem kontratlarının” işlem gördüğü piyasadır. Dayanak varlık olarak söz konusu finansal enstrümanlar alınır.
- 21 Aralık 2012 tarihinde kurulan VİOP, Borsa İstanbul bünyesinde ve güvencesinde hizmet verir.
- Vadeli işlem kontratları ve opsiyon sözleşmeleri; bu sözleşmenin taraflarına, vadesi belirlenmiş bir tarihte, bir malı ya da finansal göstergeyi, bugünden üzerinde anlaşılmış fiyattan alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
- Vade sonuna gelindiğinde alıcı ve satıcı taraflar ya ürünü teslim eder ya da pozisyonlarını ters işlem yapmak şartıyla kapatırlar.
- Bu sözleşmeler her gün işlem saatleri içinde anlık işlem görerek, yatırımcılarına, gerekli görmeleri halinde vade sonunu beklemeden alma-satma hakkı da verir. Bu hak; “yeterince kazanç elde edilmesi” ya da “daha fazla zarar görülmemesi” gibi durumlarda, yatırımcıyı da korur.
- Gelecekte yaşanabilecek (mesela emtia ve dövizlerde) fiyat düşüşlerine ya da yükselişlerine karşı, yatırımcılar, reel sektör şirketleri ve ihracatçılar, kendilerini bugünden koruma (hedge) altına almak isterse VİOP’ta işlem yapmalıdır.
- Sadece reel sektör ya da kurumsal yatırımcı olmanız gerekmez. Bireysel yatırımcılar da yüksek kaldıraç-düşük teminat avantajlarını kullanarak bu piyasaya yatırım yapıp kazanç elde edebilirler.
VİOP’ta işlemler, klasik hisse senedi işlemleri gibi değildir. Burada, sözleşmeye konu olan hisse, endeks, parite ya da emtia için, sadece “yükseliş yönünde” değil “düşüş yönünde” de yatırım yapmak ve düşüşlerden de kazanç elde etmek mümkündür. Yatırımcılar sözleşme kontratlarında “kısa pozisyon” ya da “uzun pozisyon” açmak suretiyle (ya düşüşe ya da yükselişe) yatırım yapabilir.
Bir yatırımcı, bir VİOP sözleşmesine konu olan hisse, endeks, parite ya da emtia için düşüş yönünde işlem yapmak isterse, açacağı yatırım pozisyonuna short (kısa) pozisyon denir.
Bir yatırımcı, bir VİOP sözleşmesine konu olan hisse, endeks, parite ya da emtia için yükseliş yönünde işlem yapmak isterse, açacağı yatırım pozisyonuna long (uzun) pozisyon denir.
VİOP’ta yapılan işlemler kaldıraçlı işlemlerdir. Yani teminat olarak yatırılan paranın, BİST nezdinde belirlenen kurallar çerçevesinde, birkaç katı ile işlem yapmak mümkündür. Bu sebeple fiyat hareketleri “alınan pozisyonun tersi yönünde” hızlı gerçekleşirse, zarar görme ihtimali de artar. Dolayısıyla yatırım hesabında, yeterli teminatın bulunması ya da “stop loss” işleminin yapılması, zararların artmaması açısından dikkat edilmesi gereken bir detaydır.
Kaldıraç, bir VİOP işleminin, yatırılan teminatın kaç katına kadar yatırım yapılabileceğini ifade eden katsayı rakamıdır. Ağırlıklı olarak kaldıraç oranları 10’a yakın seviyelerde seyreder. Hisse senedi kontratlarında bu rakam daha düşük; döviz ve emtia fiyatlarında ise kaldıraç daha yüksek olabilir. Kaldıraç sistemi, piyasaların sakin seyrettiği, hafif yükseliş ve düşüşlerin olduğu dönemlerde yüksek kazanç imkanı sunabilir. Ancak kaldıraçlı sistemde kaybetme riski de daha fazladır.
İniş ve çıkışların yüksek seyrettiği VİOP piyasa şartlarında, yatırımcı ters pozisyonda kaldıraçlı işlemde yakalanırsa, büyük kayıplar yaşayabilir. Bu sebeple “zarar kes” (stop-loss) seviyelerinin belirlenmesi ve bu yönde emirlerin gerçekleşmesi büyük önem taşımaktadır.
VİOP’ta aşırı alım yaşanan piyasalarda, şayet long pozisyondaysak ve yüksek kâr elde etmişsek, muhtemel geri çekilmelere karşı, vade sonunu beklemeden “take profit” (kâr al) emirleri çalıştırmak, kazancı realize etmek adına önemlidir.
Örnekle anlatmak gerekirse;
-VİOP 30 kontratlarında 1 sözleşme long poziyon açacağız.
-Bunun için yatıracağımız teminat 1000 TL olsun.
-Kaldıraç oranımız ise 1’e 10 (1:10) belirlenmiş olsun.
-Yatırdığımız 1000 TL ile, karşılığı 10.000 TL olan bir yatırım yapmış oluruz.
-VİOP’ta gün sonunda açıklanan “uzlaşma fiyatı” bizim kâr-zarar hesabımızın yapılması için kullanılır.
-Uzlaşma fiyatı, yatırımı yaptığımız seviyenin yüzde 2 üzerinde ise, biz, 10.000 TL’lik işlemden 200 TL kazanç elde ederiz.
-Böylece teminat olarak 1000 TL yatırdığımız için, anaparadan kazancımız yüzde 20 olarak gerçekleşmiş olur.
-Eğer yüzde 2 eksiye düştüysek, burada da 200 TL zarar etmiş oluruz.
VİOP yatırımlarında gerçekleştirilen işlemler eğer zararda ise; bu zarar, işlem gerçekleştirilen ürüne ve kaldıraç oranına göre, belli bir noktaya kadar sürdürülebilir. Bu nokta “sürdürme teminatı” sınırı olarak bilinir.
VİOP yatırımlarında gerçekleştirilen işlemler eğer zararda ise ve bu zarar sürdürme teminatının altında gerçekleşirse; yapılacak şey, teminatı, başlangıç teminatına tamamlamak olacaktır. Bu durumda borsa, yatırımcı için “teminat tamamlama” çağrısında bulunur. Şayet teminat tamamlanmazsa, pozisyon, resen ve zararla kapatılır.
VİOP’ta işlem yapabilmek için öncelikle Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş bir banka ya da aracı kurumda yatırım hesabına sahip olmalısınız. Bu hesap açıldıktan sonra VİOP için özel olarak hazırlanmış sözleşmeyi imzalamak gerekmektedir. Böylece VİOP hesabı açılarak işlem yapmak için hak kazanılmış olur. Bu aşamadan itibaren işlem yapılacak sözleşme ile ilgili olarak “başlangıç teminatı” yatırılarak, işlem yapılabilir.
VİOP’ ta pay(hisse) senetleri ve endekslerine dayalı sözleşmelerden elde edilen kazançlar %0 stopaja tabidir. Pay ve Pay Endeksine dayalı sözleşmeler haricindeki sözleşmelerden elde edilen kazançlar için %10’dur. Kurumsal yatırımcıların elde ettikleri kazançların vergilendirmesi %0’dır.
| Pazarlar | Seans Saatleri |
| Pay Sözleşmeleri | 9:30 - 18:10 |
| Diğer Sözleşmeler | 9:30 - 18:15 |
| Pazarlar | Yarım Gün Seans Saatleri |
| Pay Sözleşmeleri | 9:30 - 12:40 |
| Diğer Sözleşmeler | 9:30 - 12:45 |
VİOP'ta bulunması gereken teminat seviyesinin altına düşen hesaplar için Takasbank tarafından yapılan çağrıya ‘teminat tamamlama çağrısı ‘ denir.
| Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası | Tam Gün | Yarım Gün |
| Teminat Yatırma - Çekme Başlangıç Saati | 8:00 | 8:00 |
| Teminat Tamamlama Son Saati | 15:00 | 11:00 |
| TL Teminat Çekme Son Saati | 15:40 | 11:40 |
| Döviz Teminat Çekme Son Saati | 17:00 | 12:00 |
| TL ve Döviz Dışı Teminat Çekme Son Saati | 18:15 | 12:45 |
| Teminat Yatırma Son Saati | 18:15 | 12:45 |
 AEFES - ANADOLU EFES BİRACILIK VE MALT SANAYİİ A.Ş. |
 AKBNK - AKBANK T.A.Ş. |
 ALKIM - ALKİM ALKALİ KİMYA A.Ş. |
 ARCLK - ARÇELİK A.Ş. |
 ASELS - ASELSAN ELEKTRONİK SANAYİ VE TİCARET A.Ş. |
 BIMAS - BİM BİRLEŞİK MAĞAZALAR A.Ş. |
 CCOLA - COCA-COLA İÇECEK A.Ş. |
 DOHOL - DOĞAN ŞİRKETLER GRUBU HOLDİNG A.Ş. |
 ECILC - EİS ECZACIBAŞI İLAÇ SINAİ VE FİNANSAL YATIRIMLAR SANAYİ VE TİCARET A.Ş. |
 EKGYO - EMLAK KONUT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. |
 ENJSA - ENERJİSA ENERJİ A.Ş. |
 EREGL - EREĞLİ DEMİR VE ÇELİK FABRİKALARI T.A.Ş. |
 FROTO - FORD OTOMOTİV SANAYİ A.Ş. |
 GARAN - TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. |
 GUBRF - GÜBRE FABRİKALARI T.A.Ş. |
 HALKB - TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. |
 HEKTS - HEKTAŞ TİCARET T.A.Ş. |
 ISCTR - TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. |
 ISFIN - İŞ FİNANSAL KİRALAMA A.Ş. |
 ISGYO - İŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. |
 KARSN - KARSAN OTOMOTİV SANAYİİ VE TİCARET A.Ş. |
 KCHOL - KOÇ HOLDİNG A.Ş. |
 KOZAA - KOZA ANADOLU METAL MADENCİLİK İŞLETMELERİ A.Ş. |
 KOZAL - KOZA ALTIN İŞLETMELERİ A.Ş. |
 KRDMD - KARDEMİR KARABÜK DEMİR ÇELİK SANAYİ VE TİCARET A.Ş. |
 MGROS - MİGROS TİCARET A.Ş. |
 ODAS - ODAŞ ELEKTRİK ÜRETİM SANAYİ TİCARET A.Ş. |
 OYAKC - OYAK ÇİMENTO FABRİKALARI A.Ş. |
 PETKM - PETKİM PETROKİMYA HOLDİNG A.Ş. |
 PGSUS - PEGASUS HAVA TAŞIMACILIĞI A.Ş. |
 SAHOL - HACI ÖMER SABANCI HOLDİNG A.Ş. |
 SASA - SASA POLYESTER SANAYİ A.Ş. |
 SISE - TÜRKİYE ŞİŞE VE CAM FABRİKALARI A.Ş. |
 SKBNK - ŞEKERBANK T.A.Ş. |
 SOKM - ŞOK MARKETLER TİCARET A.Ş. |
 TAVHL - TAV HAVALİMANLARI HOLDİNG A.Ş. |
 TCELL - TURKCELL İLETİŞİM HİZMETLERİ A.Ş. |
 THYAO - TÜRK HAVA YOLLARI A.O. |
 TKFEN - TEKFEN HOLDİNG A.Ş. |
 TOASO - TOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FABRİKASI A.Ş. |
 TRGYO - TORUNLAR GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. |
 TSKB - TSKB GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. |
 TTKOM - TÜRK TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. |
 TUPRS - TÜPRAŞ-TÜRKİYE PETROL RAFİNERİLERİ A.Ş. |
 TURSG - TÜRKİYE SİGORTA A.Ş. |
 ULKER - ÜLKER BİSKÜVİ SANAYİ A.Ş. |
 VAKBN - TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. |
 VESTL - VESTEL ELEKTRONİK SANAYİ VE TİCARET A.Ş. |
 YKBNK - YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. |
| KOD | TANIM |
 XU030 |
BİST 30 Endeksi, Borsa İstanbul |
 XLBNK |
BİST Likit Banka Endeksi (Yıldız Pazar-Grup 1) |
 X10XB |
BİST Banka Dışı Likit 10 Endeksi (Yıldız Pazar – Grup 1) |
 EURTRY |
Euro/Türk Lirası paritesi |
 USDTRY |
Dolar/Türk Lirası paritesi |
 CNHTRY |
Çin Yuanı/Türk Lirası paritesi |
 RUBTRY |
Rus Rublesi/Türk Lirası paritesi |
 EURUSD |
Euro/Dolar paritesi |
 GBPUSD |
İngiliz Sterlini/ABD Doları paritesi |
 XAUUSD |
Ons Altın/Dolar paritesi |
 XAGUSD |
Gümüş/Dolar paritesi |
 XAUTRY |
Gram altın/Türk lirası paritesi |
 XPDUSD |
Paladyum |
 XPTUSD |
Platin |
